Համագործակցություն՝ բնության հատուկ պահպանվող տարածքների կարողությունների հզորացման համար

Հայաստանի Հանրապետության մոտ 13 տոկոսն ընդգրկող բնության հատուկ պահպանվող տարածքների համար սահմանված է հատուկ ռեժիմ։ Պետությունն ընդունել է հատուկ կարգավորումներ վերջիններիս պահպանման եւ օգտագործման նպատակով։ Մեր երկրի ինքնատիպ կենսաբազմազանությամբ հարուստ նման մեծ տարածքների հսկողությունը պահանջում է համապատասխան տեխնիկական եւ մարդկային ռեսուրսներ՝ հատկապես հաշվի առնելով մեզանում դեռ առկա բնության հանդեպ կատարվող օրինախախտումների բարձր տոկոսը։ Բազմաթիվ վարչական եւ քրեական գործերով անցնում են նաեւ ԲՀՊՏ-ների աշխատակիցները։
Պետական բյուջեով հատկացված միջոցները, հատկապես հանրապետությունում աշխատավարձի միջին մակարդակի պայմաններում, չնայած վերջին տարիներին արձանագրված աճին, չեն վերացնում ոլորտում առկա ռիսկերը։ Պետության կողմից հատկացվող հիմնական միջոցներից բացի ոլորտի լիազոր գերատեսչությունը էական քայլեր է ձեռնարկում նաեւ դրամաշնորհային միջոցներ ներգրավելու ուղղությամբ։
Վերջին 1.5 տարվա ընթացքում շրջակա միջավայրի նախարարությունը միջազգային համագործակցության շրջանակներում կարողացել է հաստատել 23. 2 մլն եվրոյի, 16.2 մլն ԱՄՆ դոլարի եւ մոտ 11.2 մլն դրամի դրամաշնորհային միջոցներ, որոնց հիմնական մասն ուղղվելու են ԲՀՊՏ—ների պահպանությանը եւ կարողությունների մեծացմանը, իսկ մնացած մասը՝ շրջակա միջավայրի խնդիրների լուծմանը։ Այդ միջոցներով հաստատված 14 դրամաշնորհային ծրագրերն ընթացքի մեջ են եւ գումարային կազմում են մոտ 20.3 մլրդ ՀՀ դրամ։
Պետական եւ դրամաշնորհային միջոցներով բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում իրականացվում են բնական էկոհամակարգերի, լանդշաֆտների, կենսաբազմազանության, գենոֆոնդի, բնական ժառանգության գիտական ուսումնասիրություն, պահպանման, վերականգնման, վերարտադրության աշխատանքներ։
Միջազգային դոնոր կազմակերպությունները ողջ աշխարհում հատուկ ուշադրության տակ են պահում ԲՀՊՏ—ների հսկողությունն իրականացնողների վարձատրության եւ կարողությունների բարձրացման հարցը։
Չնայած պետական միջոցներով նախորդ տարի էականորեն բարձրացվեցին ԲՀՊՏ—ների աշխատակիցների աշխատավարձերը, սակայն չեն դադարում միջազգային բնապահպանական եւ այլ կազմակերպությունների աջակցության ծրագրերն այդ ուղղությամբ։ Մասնավորապես, Կովկասի բնության հիմնադրամի հետ պայմանավորվածության շրջանակներում ընթացիկ տարում Հայաստանին տրամադրվել է 900.000 եվրո՝ ԲՀՊՏ—ների աշխատակիցների աշխատավարձերի հավելավճարների հատկացման եւ այլ ընթացիկ ծախսերի համար։
Գերմանական զարգացման բանկի (KfW) ֆինանսավորմամբ իրականացվող «Պահպանվող տարածքների աջակցման ծրագիր—Հայաստան» ծրագրի շրջանակներում շարունակվում է Սյունիքի մարզի ԲՀՊՏ—ների հարակից բնակավայրերի բնակիչների սոցիալ—տնտեսական պայմանների բարելավմանն ուղղված 350000 եվրոյի 14 դրամաշնորհային ծրագրի իրականացումը։ Ծրագրի ողջ գումարը կազմում է 8.25 մլն եվրո։ Այս ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում է նաեւ «Շիկահող» պետական արգելոցի եւ «Սոսու պուրակ» արգելավայրի շուրջ 600 սահմանասյուների տեղադրումը։ Վերոհիշյալ միջոցառումը կարեւոր է, քանի որ դրանց բացակայության պատճառով ամենաբարձր պահպանման ռեժիմ ունեցող տարածքում՝ արգելոցում, արձանագրվում են խախտման դեպքեր։ Այս ծրագրի միջոցով «Հայանտառ» ՊՈԱԿ—ին տրամադրվել են 11 հակահրդեհային սարքավորումներով հագեցած մեքենա, գույք եւ հանդերձանքներ։
Պետական եւ դրամաշնորհային միջոցներով 2019 թ. ԲՀՊՏ—ներում 128 հեկտար տարածքի վրա իրականացվել են անտառվերականգնման աշխատանքներ, 9 հեկտարի վրա հիմնվել են տնկարաններ, որտեղ աճեցվել են 36 500 տնկի եւ մոտ 7500 սերմնաբուսակներ։ Պետական միջոցներով Սեւանա լիճ է բաց թողնվել 51 հազար հատ իշխանի գեղարքունի եւ ամառային ենթատեսակների մանրաձուկ։
ԲՀՊՏ—ների պահպանության մակարդակի բարձրացմանն ուղղված զգալի աջակցություն են ցուցաբերում նաեւ Հայաստանում օտարերկրյա դիվանագիտական առաքելությունները՝ կազմակերպելով իրենց երկրների դոնոր կազմակերպությունների եւ պետական մարմինների հետ շրջակա միջավայրի պահպանության ոլորտում պատասխանատու լիազոր մարմնի համագործակցությունը, հաճախ նաեւ ուղիղ ֆինանսական աջակցություն է ցուցաբերվում։ Այսպես նախորդ տարի իրականացվեց «Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքների կառավարման համակարգի բարելավում՝ միջազգային համագործակցության եւ ՊՈԱԿ—ների կառավարող անձնակազմի կարողությունների հզորացման միջոցով» ծրագիրը, որի համար Մեծ Բրիտանիայի դեսպանատունը հատկացրել էր 11 մլն 228 հազար դրամ։
ՌԴ դեսպանատան գործուն միջամտության շնորհիվ Ռուսաստանը մեկ միլիոն դոլարի աջակցություն ցուցաբերեց անտառային հրդեհների կանխարգելման եւ դրանց դեմ արդյունավետ պայքարի համար անհրաժեշտ տեխնիկական կարողությունների մեծացման նպատակով։
Գերմանական զարգացման բանկը 2018—2022 թթ. համար մեր երկրին հատկացրել է 23 մլն եվրո «Հայաստանում կենսաբազմազանության եւ կայուն տեղական զարգացման ծրագիր» միջոցառումների ծրագիրն իրականացնելու համար։ Նախորդ տարի եւս 2.5 մլն ԱՄՆ դոլարի դրամաշնորհային ծրագիր է իրականացվել ՀՀ բնության հատուկ պահպանվող տարածքների հարակից էկոհամակարգերի կայուն կառավարման եւ համայնքների կարողությունների հզորացման պիլոտային ծրագիրն իրականացնելու համար։
Վերեւում բերված փաստերը խոսում են այն մասին, որ պետությունը եւ միջազգային դոնոր կազմակերպություններն անհրաժեշտ միջոցներն ապահովում են Հայաստանի հարուստ բնաշխարհը պահպանելու համար։ Մյուս կողմից էլ միանշանակ է, որ այդ միջոցներն ակնկալվող արդյունքները չեն տա, եթե հասարակությունը չգիտակցի եւ իր վարքագծով չնպաստի շրջակա միջավայրի պահպանությանը։