|
Լեզվի օրենքի ծնունդը 
Կամ՝ հոգեւոր անկախության ճանապարհին
Շուրջ երեսուն տարի է, ինչ մեր ժողովուրդը վերագտավ իր անկախությունը եւ ստեղծեց սեփական պետությունը: Թե դա ինչ նշանակության հարց է, կարծում ենք, ոչ ոք չի քննարկի. ազատությունն այս կյանքում ամենաբարձր արժեքն է, Աստծու կողմից մարդուն, հետեւաբար նաեւ` մարդկությանը տրված ամենամեծ պարգեւը: Այն բացարձակ հասկացություն է եւ վիճարկման նյութ չէ պարզապես:
Բայց խնդիրն ունի մեկ այլ բաղադրիչ եւս։ Խոսքը հոգեւոր անկախության մասին է, որն իրականանում է նախ եւ առաջ լեզվի միջոցով. տե՞ր ես կանգնում ազգային լեզվիդ` մայրենիիդ, նրանո՞վ ես կլանում քեզ տրվող հոգեւոր ու մտավոր սնունդը, անկախ ու ազատ ես դառնում արդեն հոգեւոր դաշտում:
Եվ մեր պարագայում դժվար է ասել, թե որը եղավ որի հետեւանք-արդյունքը. ազգային պետության ստեղծո՞ւմը դարձավ հայոց լեզվի պաշտպանության ու նրա փրկության դուռը, թե հակառակը. հայերենի` մեր գիտակցության ու հոգեւոր ընկալումներում նրա վերարժեվորման արդյունքում վերականգնվեց եւ հաստատվեց հայոց պետականությունը։ Չնայած, ընդհանուր առմամբ, մարդկությունը վաղուց իր եզրակացությունն արել է այս առթիվ. բոլոր արտաքին հաղթանակները շարունակությունն են ներքին` հոգեւոր հաղթանակների:
Ընդ որում ավելացնենք, որ 1988-ի ազգային զարթոնքը միայն Ղարաբաղի համար չէր, որ տեղի ունեցավ։ Մեր ենթագիտակցության մեջ հավանաբար ծառս եղավ նաեւ ազգային լեզուն կորցնելու վտանգը: Դեռեւս գտնվելով կայսրության կազմում, ժողովուրդն սկսեց ազգային լեզուն պահել-պահպանելու, նրա գործածության սահմաններն ընդարձակելու, իրավունքներն ամրապնդելու նախաձեռնություններ: Սա ազգային ինքնագիտակցության բացառիկ վիճակ էր, որն իր էներգետիկ հզոր կուտակումներով ապահովեց մեզ համար անգամ գերբնական դիտվող հաղթանակներ: Այդ օրերին բոլորը միասին էին՝ ակադեմիկոսն ու անուս մարդը, գյուղաբնակն ու քաղաքաբնակը: Միասին էին, որովհետեւ բոլորի հայացքն ուղղված էր մեկ ուղղությամբ` ազգային արժեքների փրկությանը: Ազգի գլուխ էին համարվում նրա լավագույն զավակները. մարդիկ լսում էին իրենց մեծերին ու հավատում նրանց խոսքին:
Պետական-պաշտոնական որոշումն էլ չուշացավ. այն ծնվեց, երբ դեռեւս մեծ կայսրության մաս էր կազմում Հայաստանը, եւ ամենեւին էլ պարզ չէր քաղաքական իրադարձությունների հետագա ընթացքը: Թեկուզ՝ քաղաքական անորոշություն, բայց ՀԽՍՀ ժողովրդական կրթության նախարարությունը (նախարար` Միսակ Դավթյան) 1990 թվականի հուլիսի 3-ին ընդունեց որոշում «Ազգային միասնական հանրակրթական դպրոցի մասին»: Որոշման համաձայն՝ 1990-1991 թթ. ուսումնական տարում այլեւս մեր երկրի բոլոր հայ երեխաներն ընդգրկվեցին հայկական դպրոցների առաջին դասարաններում: Հիշեցնենք` անկախության հռչակագրից առաջ էր, դեռեւս տեղի չէր ունեցել ԽՍՀՄ հանրաքվեն, որին հրաժարվեց մասնակցել Հայաստանը:
Օրենքի ծնունդը
Լեզվի մասին ՀՀ օրենքն ընդունվեց 1993 թվականի ապրիլի 17-ին։ Ընդունվեց դժվարությամբ։ Կամ կարող ենք եւ ասել` սեփական լեզվի գերակայության դրույթը հեշտությամբ չընդունվեց միաէթնիկ ժողովրդով երկրում: Այն դեպքում, երբ տվյալ դրույթն օրենքով ամրագրել էին արդեն նախկին խորհրդային շատ հանրապետություններում. նաեւ այնպիսի երկրներում, որտեղ կային ռուսախոս այլազգիների հզոր շերտեր, նաեւ` ռուսներ:
Ավելին. այսօր հետադարձ կարող ենք փաստել, որ Լեզվի մասին օրենքը միակ օրենքն էր, որ ՀՀ առաջին գումարման Գերագուն խորհուրդն ընդունեց միայն երրորդ փորձով: Հզոր դիմադրություն կար խորհդարանի ռուսախոս պատգամավորների շրջանում: Դիմադրում էր նաեւ կուսակցական նախկին նոմենկլատուրան:
Բայց հաղթանակն այլընտրանք չուներ։ Սրբազան այս գործին լծված էին պայծառ անհատականություններ: Նրանք կարողացան փայլուն հաղթանակ տանել ու նորաստեղծ պետության սեղանին դնել Լեզվի մասին` ծավալով փոքր, բայց, ըստ էության, համակարգաստեղծ օրենքը: Օրենքի նախագիծը մշակեց խորհրդարանի կրթության, գիտության, լեզվի եւ մշակույթի հանձնաժողովը: Հանձնաժողովի նախագահն էր երջանկահիշատակ Ռաֆայել Ղազարյանը, տեղակալը` Ռաֆիկ Աբգարյանը, անդամներն էին Հրանտ Մաթեւոսյանը, Վալերի Միրզոյանը, Արամ Մանուկյանը, Օհան (Վլադիմիր) Պետրոսյանը, Թամարա Ալոյանը, Ֆերդինանդ Ղազարյանը, Սեյրան Ջավուկցյանը, Հրաչյա Գրիգորյանը, Համլետ Նահատակյանը:
Բաբելոնը
Բաբելոնյան աշտարակաշինության փորձն Աստված կասեցրեց մարդկանց` տարբեր լեզուներով խոսել տալու ճանապարհով: Սա մի բան է ասում՝ երկիրը թույլ է, կառավարման համակարգը թույլ է, ցանկացած ամբողջություն թույլ է, եթե այնտեղ խոսում են մի քանի լեզուներով: Որովհետեւ լեզուն միայն լեզու չէ, հոգեբանություն է, աշխարհընկալում է, երեւույթներին նայելու դիտակետ է:
Միալեզու հանրությունը կուռ եւ ամուր է այնքան, որի առաջ կարող է իրեն «խոցելի» զգալ անգամ Արարիչը: Քանզի Սուրբ Գրքի ճշմարտությունները մեր կյանքի` երկրային կյանքի մանրակերտերն են:
Վերջում մի բան էլ` Ֆրանսիայի նման հզոր երկիրը կարծես իրեն այնքան էլ պաշտպանված չէր զգում, երբ 1994-ին ընդունեց իր` լեզվի մասին երկրորդ օրենքը: Այն արտոնում է ձեռնարկատերերին արգելել օտարազգի աշխատակիցներին աշխատավայրերում հաղորդակցվել այլ լեզուներով: Իսկ մեր օրենքը, այս առիթով ասենք, չափազանց ազատական օրենք է, նրանով որեւէ այլազգի մարդու իրավունքներ չեն սահմանափակվում: Ցանկացած ազգության քաղաքացի կարող է ազգային լեզվով կրթվել, դաստիարակվել, տեղեկություններ ստանալ:
Գոհար ՍԱՐԴԱՐՅԱՆ 22-01-2021
|
Լեզվի օրենքի ծնունդը Կամ՝ հոգեւոր անկախության ճանապարհին
Շուրջ երեսուն տարի է, ինչ մեր ժողովուրդը վերագտավ իր անկախությունը եւ ստեղծեց սեփական պետությունը: Թե դա ինչ նշանակության հարց է, կարծում ենք, ոչ ոք չի քննարկի. ազատությունն այս կյանքում ամենաբարձր արժեքն է, Աստծու կողմից մարդուն, հետեւաբար նաեւ` մարդկությանը տրված ամենամեծ պարգեւը: Այն բացարձակ հասկացություն է եւ վիճարկման նյութ չէ պարզապես:
Բայց խնդիրն ունի մեկ այլ բաղադրիչ եւս։ Խոսքը հոգեւոր անկախության մասին է, որն իրականանում է նախ եւ առաջ լեզվի միջոցով. տե՞ր ես կանգնում ազգային լեզվիդ` մայրենիիդ, նրանո՞վ ես կլանում քեզ տրվող հոգեւոր ու մտավոր սնունդը, անկախ ու ազատ ես դառնում արդեն հոգեւոր դաշտում:
Եվ մեր պարագայում դժվար է ասել, թե որը եղավ որի հետեւանք-արդյունքը. ազգային պետության ստեղծո՞ւմը դարձավ հայոց լեզվի պաշտպանության ու նրա փրկության դուռը, թե հակառակը. հայերենի` մեր գիտակցության ու հոգեւոր ընկալումներում նրա վերարժեվորման արդյունքում վերականգնվեց եւ հաստատվեց հայոց պետականությունը։ Չնայած, ընդհանուր առմամբ, մարդկությունը վաղուց իր եզրակացությունն արել է այս առթիվ. բոլոր արտաքին հաղթանակները շարունակությունն են ներքին` հոգեւոր հաղթանակների:
Ընդ որում ավելացնենք, որ 1988-ի ազգային զարթոնքը միայն Ղարաբաղի համար չէր, որ տեղի ունեցավ։ Մեր ենթագիտակցության մեջ հավանաբար ծառս եղավ նաեւ ազգային լեզուն կորցնելու վտանգը: Դեռեւս գտնվելով կայսրության կազմում, ժողովուրդն սկսեց ազգային լեզուն պահել-պահպանելու, նրա գործածության սահմաններն ընդարձակելու, իրավունքներն ամրապնդելու նախաձեռնություններ: Սա ազգային ինքնագիտակցության բացառիկ վիճակ էր, որն իր էներգետիկ հզոր կուտակումներով ապահովեց մեզ համար անգամ գերբնական դիտվող հաղթանակներ: Այդ օրերին բոլորը միասին էին՝ ակադեմիկոսն ու անուս մարդը, գյուղաբնակն ու քաղաքաբնակը: Միասին էին, որովհետեւ բոլորի հայացքն ուղղված էր մեկ ուղղությամբ` ազգային արժեքների փրկությանը: Ազգի գլուխ էին համարվում նրա լավագույն զավակները. մարդիկ լսում էին իրենց մեծերին ու հավատում նրանց խոսքին:
Պետական-պաշտոնական որոշումն էլ չուշացավ. այն ծնվեց, երբ դեռեւս մեծ կայսրության մաս էր կազմում Հայաստանը, եւ ամենեւին էլ պարզ չէր քաղաքական իրադարձությունների հետագա ընթացքը: Թեկուզ՝ քաղաքական անորոշություն, բայց ՀԽՍՀ ժողովրդական կրթության նախարարությունը (նախարար` Միսակ Դավթյան) 1990 թվականի հուլիսի 3-ին ընդունեց որոշում «Ազգային միասնական հանրակրթական դպրոցի մասին»: Որոշման համաձայն՝ 1990-1991 թթ. ուսումնական տարում այլեւս մեր երկրի բոլոր հայ երեխաներն ընդգրկվեցին հայկական դպրոցների առաջին դասարաններում: Հիշեցնենք` անկախության հռչակագրից առաջ էր, դեռեւս տեղի չէր ունեցել ԽՍՀՄ հանրաքվեն, որին հրաժարվեց մասնակցել Հայաստանը:
Օրենքի ծնունդը
Լեզվի մասին ՀՀ օրենքն ընդունվեց 1993 թվականի ապրիլի 17-ին։ Ընդունվեց դժվարությամբ։ Կամ կարող ենք եւ ասել` սեփական լեզվի գերակայության դրույթը հեշտությամբ չընդունվեց միաէթնիկ ժողովրդով երկրում: Այն դեպքում, երբ տվյալ դրույթն օրենքով ամրագրել էին արդեն նախկին խորհրդային շատ հանրապետություններում. նաեւ այնպիսի երկրներում, որտեղ կային ռուսախոս այլազգիների հզոր շերտեր, նաեւ` ռուսներ:
Ավելին. այսօր հետադարձ կարող ենք փաստել, որ Լեզվի մասին օրենքը միակ օրենքն էր, որ ՀՀ առաջին գումարման Գերագուն խորհուրդն ընդունեց միայն երրորդ փորձով: Հզոր դիմադրություն կար խորհդարանի ռուսախոս պատգամավորների շրջանում: Դիմադրում էր նաեւ կուսակցական նախկին նոմենկլատուրան:
Բայց հաղթանակն այլընտրանք չուներ։ Սրբազան այս գործին լծված էին պայծառ անհատականություններ: Նրանք կարողացան փայլուն հաղթանակ տանել ու նորաստեղծ պետության սեղանին դնել Լեզվի մասին` ծավալով փոքր, բայց, ըստ էության, համակարգաստեղծ օրենքը: Օրենքի նախագիծը մշակեց խորհրդարանի կրթության, գիտության, լեզվի եւ մշակույթի հանձնաժողովը: Հանձնաժողովի նախագահն էր երջանկահիշատակ Ռաֆայել Ղազարյանը, տեղակալը` Ռաֆիկ Աբգարյանը, անդամներն էին Հրանտ Մաթեւոսյանը, Վալերի Միրզոյանը, Արամ Մանուկյանը, Օհան (Վլադիմիր) Պետրոսյանը, Թամարա Ալոյանը, Ֆերդինանդ Ղազարյանը, Սեյրան Ջավուկցյանը, Հրաչյա Գրիգորյանը, Համլետ Նահատակյանը:
Բաբելոնը
Բաբելոնյան աշտարակաշինության փորձն Աստված կասեցրեց մարդկանց` տարբեր լեզուներով խոսել տալու ճանապարհով: Սա մի բան է ասում՝ երկիրը թույլ է, կառավարման համակարգը թույլ է, ցանկացած ամբողջություն թույլ է, եթե այնտեղ խոսում են մի քանի լեզուներով: Որովհետեւ լեզուն միայն լեզու չէ, հոգեբանություն է, աշխարհընկալում է, երեւույթներին նայելու դիտակետ է:
Միալեզու հանրությունը կուռ եւ ամուր է այնքան, որի առաջ կարող է իրեն «խոցելի» զգալ անգամ Արարիչը: Քանզի Սուրբ Գրքի ճշմարտությունները մեր կյանքի` երկրային կյանքի մանրակերտերն են:
Վերջում մի բան էլ` Ֆրանսիայի նման հզոր երկիրը կարծես իրեն այնքան էլ պաշտպանված չէր զգում, երբ 1994-ին ընդունեց իր` լեզվի մասին երկրորդ օրենքը: Այն արտոնում է ձեռնարկատերերին արգելել օտարազգի աշխատակիցներին աշխատավայրերում հաղորդակցվել այլ լեզուներով: Իսկ մեր օրենքը, այս առիթով ասենք, չափազանց ազատական օրենք է, նրանով որեւէ այլազգի մարդու իրավունքներ չեն սահմանափակվում: Ցանկացած ազգության քաղաքացի կարող է ազգային լեզվով կրթվել, դաստիարակվել, տեղեկություններ ստանալ:
Գոհար ՍԱՐԴԱՐՅԱՆ 22-01-2021
փակել >>
|
