|
«Դու դա կարող ես, դրա վառ ապացույցն է քո ստեղծած «Սայաթ-Նովան» 
Եվ նա վերածնեց հայ հանճարներին
Երբեմն ճակատագիրը խնայում է մեծերին եւ իր հովանու տակ առնում նրանց: Անտարակուսելիորեն այդպես է գոնե հայ գեղանկարչության ամենաինքնատիպ դեմքերից մեկի՝ ժողովրդական նկարիչ Հրաչյա Ռուխկյանի պարագայում:
Գյումրիում ծնված Թբիլիսիի գեղարվեստի ակադեմիայի շրջանավարտը, հազարավոր հայորդիների նման, մասնակցում է Հայրենական մեծ պատերազմին, արհավիրքի երկրորդ տարում ծանր վիրավորվում եւ գումարտակների հետ նահանջելիս գերի է ընկնում Կիզելում: Իսկ այստեղից նրան սպասում էր Մալովի աղյուսի գործարանի տարածքում ստեղծված համակենտրոնացման ճամբարը, որտեղից դուրս գալը հրաշքի նման մի բան կլիներ:
Եվ տեղի է ունենում այդ հրաշքը. վիրավոր հայ զինվորը ճարպկության եւ անկոտրում կամքի շնորհիվ կարողանում է փախչել մահվան ճամբարից՝ կառչելով դեպի Կրասնոդար սլացող գնացքից: Այստեղ ներկայանում է զինկոմիսարիատ, որտեղից նրան ուղարկում են Դոնի Ռոստով՝ Հյուսիս-կովկասյան զինօկրուգի տրամադրության տակ: 1943-ին, դեռ լիովին չապաքինված, կրկին ուղարկվում է ռազմաճակատային գիծ, մասնակցում Պրախլադնիի, Կազբեկի, Մինվոդիի արյունալի մարտերին, որոնցից մեկի ժամանակ նորից է վիրավորվում եւ ուղարկվում հոսպիտալ: 1944 թ. ենթարկվում է պարտադիր զորացրման՝ հրաժեշտ տալով պատերազմական խրամատներին ու զենքին: Եվ մահաբեր զենքին փոխարինելու է գալիս կենսատու վրձինը, մղձավանջային ապրումներին՝ արարման ոգին: Մեկը մյուսի հետեւից ծնվում են գրաֆիկական ինքնատիպ աշխատանքներ, նատյուրմորտներ, բնանկարներ, դիմանկարներ:
Գեղանկարչի ստեղծագործական առաջին մեծ նվաճումը պայմանավորվում է սիրո անմահ երգչի՝ Սայաթ-Նովայի 150-ամյակին նվիրված մրցանակաբաշխությունում առաջին մրցանակի շահումով: Խստապահանջ ժյուրին, որի կազմում էին Մարտիրոս Սարյանը, Ավետիք Իսահակյանը, Նաիրի Զարյանը, սքանչացած Սայաթ-Նովայի ռուխկյանական աննախադեպ վրձնումով, նրան է արժանացնում հաղթողի տիտղոսին: Ավելին՝ հայ վրձնի նահապետը պատգամում է մրցանակակիր նկարչին շարունակել ազգանվեր իր գործը եւ ստեղծել հայ հանճարների դիմանկարները: «Դու դա կարող ես,-հորդորում է Մ. Սարյանը,-դրա վառ ապացույցն է քո ստեղծած «Սայաթ-Նովան»:
Անսալով վարպետաց վարպետի խորհրդին՝ Հրաչյա Ռուխկյանը հոգու կանչով սկսում է երկնել հայ հանճարների դիմաշարքը՝ Մեսրոպ Մաշտոց, Մովսես Խորենացի, Մխիթար Հերացի, Անանիա Շիրակացի, Թորոս Ռոսլին, Գրիգոր Նարեկացի, Մխիթար Սեբաստացի, Դավիթ Անհաղթ: Ստեղծում է նաեւ լուսամիտ Վռամշապուհ արքայի դիմանկարը, արքա, ով քաջ գիտակցելով ազգային գրերի դերն ու առաքելությունը՝ զորավիգ է եղել հայոց այբուբենի ստեղծմանը: Այնքան խորը, արտահայտիչ ու խոսուն են այս մեծերի վրձնակերպարները, որ նրանով հիացել են նաեւ օտարազգի մտավորականներ, արվեստի մարդիկ: Ասվածի վկայություններից մեկն այն է, որ երբ Սորբոնի համալսարանի պրոֆեսոր Ժան Պիեռ Մահեն տեսնում է Նարեկացու դիմանկարը, անմիջապես բարձրաձայնում է. «Սա շեդեւր է, ես անպայման «Նարեկացի» գրքիս շապիկը կզարդարեմ Ռուխկյանի ստեղծած դիմանկարով…»:
Ասենք, որ մարդկային եսի ու հոգու թարգման գեղանկարիչը պատկերել է նաեւ Խաչատուր Աբովյանին՝ «Հավերժի ուղեւորը»՝ Տարտուի համալսարան, Հովհաննես Թումանյանին՝ խճանկար ժայռի վրա, Ալավերդի, Ստեփան Շահումյանին, Սուրեն Սպանդարյանին: Վրձնել է «2000 տարեկան սոսին՝ Արցախում»,«Ինքնանկար» եւ այլ կտավներ: Գրել եւ նկարազարդել է «Քսան տարի վարպետի հետ» հուշապատումը՝ նվիրված վարպետին եւ ճեպանկարների շարքը՝ բանաստեղծի քառատողերով:
Հավելենք, որ դիմանկարչության վարպետն իր ստեղծագործական հունձքում ունի նկարած 120 եկեղեցի, սահմանին մոտ պատկերված Անիի ավերակները՝ «Անփարատ վիշտ» խորագրով, «Հայրենի ծուխ.1915 թ. ապրիլ» գրաֆիկական աշխատանքը: Իսկ 1961-ի եգիպտական շրջագայությունից հետո ստեղծել է «Երկու շաբաթ Մերձավոր Արեւելքում» նկարաշարը եւ կազմակերպել դրա ցուցահանդեսը Երեւանում: Ունեցել է 30 անհատական ցուցահանդես հայրենիքում, նրա սահմաններից դուրս:
Նրա շատ աշխատանքներ իրենց մշտական հանգրվանն են գտել հայոց ազգային պատկերասրահում, Մոսկվայի Արեւելյան երկրների, Թբիլիսիի եւ այլ քաղաքների թանգարաններում:
Հակոբ ՍՐԱՊՅԱՆ 28-11-2020
|
«Դու դա կարող ես, դրա վառ ապացույցն է քո ստեղծած «Սայաթ-Նովան» Եվ նա վերածնեց հայ հանճարներին
Երբեմն ճակատագիրը խնայում է մեծերին եւ իր հովանու տակ առնում նրանց: Անտարակուսելիորեն այդպես է գոնե հայ գեղանկարչության ամենաինքնատիպ դեմքերից մեկի՝ ժողովրդական նկարիչ Հրաչյա Ռուխկյանի պարագայում:
Գյումրիում ծնված Թբիլիսիի գեղարվեստի ակադեմիայի շրջանավարտը, հազարավոր հայորդիների նման, մասնակցում է Հայրենական մեծ պատերազմին, արհավիրքի երկրորդ տարում ծանր վիրավորվում եւ գումարտակների հետ նահանջելիս գերի է ընկնում Կիզելում: Իսկ այստեղից նրան սպասում էր Մալովի աղյուսի գործարանի տարածքում ստեղծված համակենտրոնացման ճամբարը, որտեղից դուրս գալը հրաշքի նման մի բան կլիներ:
Եվ տեղի է ունենում այդ հրաշքը. վիրավոր հայ զինվորը ճարպկության եւ անկոտրում կամքի շնորհիվ կարողանում է փախչել մահվան ճամբարից՝ կառչելով դեպի Կրասնոդար սլացող գնացքից: Այստեղ ներկայանում է զինկոմիսարիատ, որտեղից նրան ուղարկում են Դոնի Ռոստով՝ Հյուսիս-կովկասյան զինօկրուգի տրամադրության տակ: 1943-ին, դեռ լիովին չապաքինված, կրկին ուղարկվում է ռազմաճակատային գիծ, մասնակցում Պրախլադնիի, Կազբեկի, Մինվոդիի արյունալի մարտերին, որոնցից մեկի ժամանակ նորից է վիրավորվում եւ ուղարկվում հոսպիտալ: 1944 թ. ենթարկվում է պարտադիր զորացրման՝ հրաժեշտ տալով պատերազմական խրամատներին ու զենքին: Եվ մահաբեր զենքին փոխարինելու է գալիս կենսատու վրձինը, մղձավանջային ապրումներին՝ արարման ոգին: Մեկը մյուսի հետեւից ծնվում են գրաֆիկական ինքնատիպ աշխատանքներ, նատյուրմորտներ, բնանկարներ, դիմանկարներ:
Գեղանկարչի ստեղծագործական առաջին մեծ նվաճումը պայմանավորվում է սիրո անմահ երգչի՝ Սայաթ-Նովայի 150-ամյակին նվիրված մրցանակաբաշխությունում առաջին մրցանակի շահումով: Խստապահանջ ժյուրին, որի կազմում էին Մարտիրոս Սարյանը, Ավետիք Իսահակյանը, Նաիրի Զարյանը, սքանչացած Սայաթ-Նովայի ռուխկյանական աննախադեպ վրձնումով, նրան է արժանացնում հաղթողի տիտղոսին: Ավելին՝ հայ վրձնի նահապետը պատգամում է մրցանակակիր նկարչին շարունակել ազգանվեր իր գործը եւ ստեղծել հայ հանճարների դիմանկարները: «Դու դա կարող ես,-հորդորում է Մ. Սարյանը,-դրա վառ ապացույցն է քո ստեղծած «Սայաթ-Նովան»:
Անսալով վարպետաց վարպետի խորհրդին՝ Հրաչյա Ռուխկյանը հոգու կանչով սկսում է երկնել հայ հանճարների դիմաշարքը՝ Մեսրոպ Մաշտոց, Մովսես Խորենացի, Մխիթար Հերացի, Անանիա Շիրակացի, Թորոս Ռոսլին, Գրիգոր Նարեկացի, Մխիթար Սեբաստացի, Դավիթ Անհաղթ: Ստեղծում է նաեւ լուսամիտ Վռամշապուհ արքայի դիմանկարը, արքա, ով քաջ գիտակցելով ազգային գրերի դերն ու առաքելությունը՝ զորավիգ է եղել հայոց այբուբենի ստեղծմանը: Այնքան խորը, արտահայտիչ ու խոսուն են այս մեծերի վրձնակերպարները, որ նրանով հիացել են նաեւ օտարազգի մտավորականներ, արվեստի մարդիկ: Ասվածի վկայություններից մեկն այն է, որ երբ Սորբոնի համալսարանի պրոֆեսոր Ժան Պիեռ Մահեն տեսնում է Նարեկացու դիմանկարը, անմիջապես բարձրաձայնում է. «Սա շեդեւր է, ես անպայման «Նարեկացի» գրքիս շապիկը կզարդարեմ Ռուխկյանի ստեղծած դիմանկարով…»:
Ասենք, որ մարդկային եսի ու հոգու թարգման գեղանկարիչը պատկերել է նաեւ Խաչատուր Աբովյանին՝ «Հավերժի ուղեւորը»՝ Տարտուի համալսարան, Հովհաննես Թումանյանին՝ խճանկար ժայռի վրա, Ալավերդի, Ստեփան Շահումյանին, Սուրեն Սպանդարյանին: Վրձնել է «2000 տարեկան սոսին՝ Արցախում»,«Ինքնանկար» եւ այլ կտավներ: Գրել եւ նկարազարդել է «Քսան տարի վարպետի հետ» հուշապատումը՝ նվիրված վարպետին եւ ճեպանկարների շարքը՝ բանաստեղծի քառատողերով:
Հավելենք, որ դիմանկարչության վարպետն իր ստեղծագործական հունձքում ունի նկարած 120 եկեղեցի, սահմանին մոտ պատկերված Անիի ավերակները՝ «Անփարատ վիշտ» խորագրով, «Հայրենի ծուխ.1915 թ. ապրիլ» գրաֆիկական աշխատանքը: Իսկ 1961-ի եգիպտական շրջագայությունից հետո ստեղծել է «Երկու շաբաթ Մերձավոր Արեւելքում» նկարաշարը եւ կազմակերպել դրա ցուցահանդեսը Երեւանում: Ունեցել է 30 անհատական ցուցահանդես հայրենիքում, նրա սահմաններից դուրս:
Նրա շատ աշխատանքներ իրենց մշտական հանգրվանն են գտել հայոց ազգային պատկերասրահում, Մոսկվայի Արեւելյան երկրների, Թբիլիսիի եւ այլ քաղաքների թանգարաններում:
Հակոբ ՍՐԱՊՅԱՆ 28-11-2020
փակել >>
|
