|
Թարգմանական գրականության համակարգման խնդիրները 
Կամ՝ ի՞նչ ենք թարգմանում եւ ո՞ւմ ենք թարգմանում
Բանաստեղծ, թարգմանիչ Շանթ Մկրտչյանի հետ «ՀՀ»-ի զրույցը թարգմանական գրականության արդի միտումների շուրջ է։ Ի՞նչ է արվում մեզանում այն զարգացնելու ուղղությամբ, ի՞նչ քաղաքականություն է վարվում, որպեսզի աշխարհում ծնված գեղարվեստական գրականության լավագույն նմուշները «խոսեն» նաեւ հայերեն։
-Պարոն Մկրտչյան, այսօր ինչպե՞ս կգնահատեք թարգմանական մեր գրականության վիճակը: Ի՞նչ է թարգմանվում, ի՞նչ չի թարգմանվում: Եվ, ի վերջո, մենք համակարգված թարգմանություն անո՞ւմ ենք, թե` ով պատահի ինչպես պատահի:
-Նախ ասեմ, որ թարգմանական գրականությունն ընդգրկում է հարցերի բազմաթիվ շրջանակներ՝ ներկայացվող ոլորտները, լեզուները, երկրները: Իսկ ինչ վերաբերում է բուն թարգմանական գործին, սովորաբար դա արվում է երկու ճանապարհով` անհատի` թարգմանչի նախաձեռնությամբ, եւ՝ պատվերով: Անվանենք` սոցիալական պատվեր կամ պետական պատվեր. ինչպես կուզենք: Եթե նկատի ունենանք թարգմանիչների նախաձեռնությունը, այն, իհարկե, կա: Նրանք նախաձեռնում են ու առաջարկում: Եվ հաջողությամբ անում են իրենց գործը: Իսկ, որպես քաղաքական կուրս, պետական պատվեր չունենք, չկա:
-Իսկ դա չի՞ ենթադրում, որ կարող են լինել հախուռն, անկազմակերպ թարգմանություններ, հաճախ` իրար կրկնող: Արդյունքում սեղանին կդրվի ո՛չ այն նյութը, որը մեզ անհրաժեշտ է:
-«Հախուռն ու անկազմակերպ» գնահատականն այս թեմայի առնչությամբ ես չեմ ընդունում: Դրան այլ բնութագրում պետք է տրվի: Պարզապես կազմակերպված մոտեցում է պետք այս գործին: Ի վերջո, երկիրն ունի իր արտաքին ու ներքին քաղաքական վեկտորները, այլ երկրների հետ մտնում է տարատեսակ հարաբերությունների մեջ: Իսկ երկրների միջեւ եղած փոխհարաբերությունները պետք է նաեւ ամրապնդել մշակույթով: Ա՛յ, ես կցանկանայի, որ թարգմանական գործի մեջ ելակետը հենց սա լիներ: Եվ միաժամանակ կարողանայինք հայերեն դարձնել աշխարհում լույս տեսնող լավագույն գրականությունը: Այն գրականությունը, որն իր երկրում եւ նրա սահմաններից դուրս գնահատանքի է արժանանում:
-Իսկ մենք այսօր աշխարհից ի՞նչ ենք բերում մեր գրականություն:
-Բերում ենք այն, ինչ վաղուց պետք է ունենայինք, սակայն ժամանակին չենք թարգմանել: Բայց Հայաստանի հնարավորություններն այնքան մեծ չեն, ինչպես Չինաստանի, Ռուսաստանի կամ այլ երկրների: Եվ մեր հնարավորությունների չափով բավական գործ կատարել ենք, այնուամենայնիվ: Եվ քանի որ աշխարհի ունեցածը շատ-շատ է, պետք է կարողանանք այնտեղից ճիշտ ընտրություն կատարել եւ մեր լեզվով ներկայացնել համաշխարհային գրականության գոնե հիմնական արժեքները: Ընդ որում՝ ներկայացնենք եւ՛ արեւելյան, եւ՛ արեւմտյան քաղաքակրթությունների արժեքները:
-Հենց խնդիրն էլ այն է, որ եթե մեր հնարավորությունները սահմանափակ են, ապա պետք է գործենք կազմակերպված ու համակարգված:
-Պետությունը որքան միջամտի ու խրախուսի մարդկանց նախաձեռնությունները, այնքան շատ լավ է: Բայց միանշանակ է, որ թարգմանիչն ինքն է շատ հարցեր որոշում:
-Իսկ այսօր թարգմանվում է առաջի՞ն, թե՞ նաեւ միջնորդ լեզվից:
-Հիմնականում թարգմանվում է առաջին լեզվից: Բայց կան լեզուներ, որ ոնց չենք տիրապետում, մեր երկրում չկան այդ լեզուների իմացությամբ համապատասխան կադրեր, իսկ նման լեզուներով ստեղծված գրականությունը, թեկուզ՝ միջնորդ լեզվից, պետք է թարգմանվի: Հիմա դուք պատկերացրեք` երկու հազար տարի ոչ մի չինարեն իմացող չի եղել Հայաստանում, ինչքանո՞վ է բնական, որ չինական այդ հսկայական կուլտուրան մեր տեսադաշտից դուրս մնա: Այն դեպքում, երբ հարաբերություններ ենք ձեւավորում այս երկրի հետ: Նույնն էլ կարելի է ասել ճապոներենի, վիետնամերենի, կորեերենի եւ ուրիշ այլ լեզուների մասին, որոնք երբեք չեն եղել մեր մշակութային շրջանառության մեջ:
-Մեր պետական քաղաքականության մեջ կա՞ նպատակ, որ պատրաստենք համապատասխան մասնագետների` մեզ անծանոթ մշակութային տարածքները ներկայացնող լեզուների իմացությամբ:
-Առայժմ նման բան չեմ նկատում: Եթե դիտարկենք մեր կրթական համակարգը, ապա այնտեղ արեւելագիտություն կա, բայց դա սահմանափակվում է թուրքերենով, արաբերենով ու պարսկերենով: Պետք է ընդլայնվի շրջանակը: Եվ պարտավոր ենք արդեն մտածել այդ մասին: Սա խնդիր է, որին առնչվելու ենք ուզած, թե չուզած:
-Եվ վերջում՝ թարգմանիչ Շանթ Մկրտչյանն առաջիկայում ինչո՞վ է ուրախացնելու ընթերցողներին:
-Անդրեյ Վոլոսի «Վերադարձ Փանջիռուդ» վեպից հետո թարգմանել եմ պորտուգալացի նշանավոր բանաստեղծ Ֆեռնանդո Պեսսոայի «Քնարերգությունը»՝ Սյուզի Խաչիկյանի կատարած տողացիներով։ Այս հեղինակը ներկայացվում է հայերեն առաջին անգամ։ Տպագրելու այլ գրքեր էլ կան։ Բայց հիմա մեզ համար խնդիրն այս մեծ դեպրեսիայից գուրս գալն է։ Հոգեւոր ուժերը «զորակոչել» եւ ի մի բերել՝ առանց ժամանակ կորցնելու։ Թշնամին հիմա թիրախում է պահելու մեր մշակույթի գանձերը։ Սա մասշտաբային սադրանք է, իսկ դրա դեմ մենք մեծ ուժեր ունենք։
Գոհար ՍԱՐԴԱՐՅԱՆ 23-01-2021
|
Թարգմանական գրականության համակարգման խնդիրները Կամ՝ ի՞նչ ենք թարգմանում եւ ո՞ւմ ենք թարգմանում
Բանաստեղծ, թարգմանիչ Շանթ Մկրտչյանի հետ «ՀՀ»-ի զրույցը թարգմանական գրականության արդի միտումների շուրջ է։ Ի՞նչ է արվում մեզանում այն զարգացնելու ուղղությամբ, ի՞նչ քաղաքականություն է վարվում, որպեսզի աշխարհում ծնված գեղարվեստական գրականության լավագույն նմուշները «խոսեն» նաեւ հայերեն։
-Պարոն Մկրտչյան, այսօր ինչպե՞ս կգնահատեք թարգմանական մեր գրականության վիճակը: Ի՞նչ է թարգմանվում, ի՞նչ չի թարգմանվում: Եվ, ի վերջո, մենք համակարգված թարգմանություն անո՞ւմ ենք, թե` ով պատահի ինչպես պատահի:
-Նախ ասեմ, որ թարգմանական գրականությունն ընդգրկում է հարցերի բազմաթիվ շրջանակներ՝ ներկայացվող ոլորտները, լեզուները, երկրները: Իսկ ինչ վերաբերում է բուն թարգմանական գործին, սովորաբար դա արվում է երկու ճանապարհով` անհատի` թարգմանչի նախաձեռնությամբ, եւ՝ պատվերով: Անվանենք` սոցիալական պատվեր կամ պետական պատվեր. ինչպես կուզենք: Եթե նկատի ունենանք թարգմանիչների նախաձեռնությունը, այն, իհարկե, կա: Նրանք նախաձեռնում են ու առաջարկում: Եվ հաջողությամբ անում են իրենց գործը: Իսկ, որպես քաղաքական կուրս, պետական պատվեր չունենք, չկա:
-Իսկ դա չի՞ ենթադրում, որ կարող են լինել հախուռն, անկազմակերպ թարգմանություններ, հաճախ` իրար կրկնող: Արդյունքում սեղանին կդրվի ո՛չ այն նյութը, որը մեզ անհրաժեշտ է:
-«Հախուռն ու անկազմակերպ» գնահատականն այս թեմայի առնչությամբ ես չեմ ընդունում: Դրան այլ բնութագրում պետք է տրվի: Պարզապես կազմակերպված մոտեցում է պետք այս գործին: Ի վերջո, երկիրն ունի իր արտաքին ու ներքին քաղաքական վեկտորները, այլ երկրների հետ մտնում է տարատեսակ հարաբերությունների մեջ: Իսկ երկրների միջեւ եղած փոխհարաբերությունները պետք է նաեւ ամրապնդել մշակույթով: Ա՛յ, ես կցանկանայի, որ թարգմանական գործի մեջ ելակետը հենց սա լիներ: Եվ միաժամանակ կարողանայինք հայերեն դարձնել աշխարհում լույս տեսնող լավագույն գրականությունը: Այն գրականությունը, որն իր երկրում եւ նրա սահմաններից դուրս գնահատանքի է արժանանում:
-Իսկ մենք այսօր աշխարհից ի՞նչ ենք բերում մեր գրականություն:
-Բերում ենք այն, ինչ վաղուց պետք է ունենայինք, սակայն ժամանակին չենք թարգմանել: Բայց Հայաստանի հնարավորություններն այնքան մեծ չեն, ինչպես Չինաստանի, Ռուսաստանի կամ այլ երկրների: Եվ մեր հնարավորությունների չափով բավական գործ կատարել ենք, այնուամենայնիվ: Եվ քանի որ աշխարհի ունեցածը շատ-շատ է, պետք է կարողանանք այնտեղից ճիշտ ընտրություն կատարել եւ մեր լեզվով ներկայացնել համաշխարհային գրականության գոնե հիմնական արժեքները: Ընդ որում՝ ներկայացնենք եւ՛ արեւելյան, եւ՛ արեւմտյան քաղաքակրթությունների արժեքները:
-Հենց խնդիրն էլ այն է, որ եթե մեր հնարավորությունները սահմանափակ են, ապա պետք է գործենք կազմակերպված ու համակարգված:
-Պետությունը որքան միջամտի ու խրախուսի մարդկանց նախաձեռնությունները, այնքան շատ լավ է: Բայց միանշանակ է, որ թարգմանիչն ինքն է շատ հարցեր որոշում:
-Իսկ այսօր թարգմանվում է առաջի՞ն, թե՞ նաեւ միջնորդ լեզվից:
-Հիմնականում թարգմանվում է առաջին լեզվից: Բայց կան լեզուներ, որ ոնց չենք տիրապետում, մեր երկրում չկան այդ լեզուների իմացությամբ համապատասխան կադրեր, իսկ նման լեզուներով ստեղծված գրականությունը, թեկուզ՝ միջնորդ լեզվից, պետք է թարգմանվի: Հիմա դուք պատկերացրեք` երկու հազար տարի ոչ մի չինարեն իմացող չի եղել Հայաստանում, ինչքանո՞վ է բնական, որ չինական այդ հսկայական կուլտուրան մեր տեսադաշտից դուրս մնա: Այն դեպքում, երբ հարաբերություններ ենք ձեւավորում այս երկրի հետ: Նույնն էլ կարելի է ասել ճապոներենի, վիետնամերենի, կորեերենի եւ ուրիշ այլ լեզուների մասին, որոնք երբեք չեն եղել մեր մշակութային շրջանառության մեջ:
-Մեր պետական քաղաքականության մեջ կա՞ նպատակ, որ պատրաստենք համապատասխան մասնագետների` մեզ անծանոթ մշակութային տարածքները ներկայացնող լեզուների իմացությամբ:
-Առայժմ նման բան չեմ նկատում: Եթե դիտարկենք մեր կրթական համակարգը, ապա այնտեղ արեւելագիտություն կա, բայց դա սահմանափակվում է թուրքերենով, արաբերենով ու պարսկերենով: Պետք է ընդլայնվի շրջանակը: Եվ պարտավոր ենք արդեն մտածել այդ մասին: Սա խնդիր է, որին առնչվելու ենք ուզած, թե չուզած:
-Եվ վերջում՝ թարգմանիչ Շանթ Մկրտչյանն առաջիկայում ինչո՞վ է ուրախացնելու ընթերցողներին:
-Անդրեյ Վոլոսի «Վերադարձ Փանջիռուդ» վեպից հետո թարգմանել եմ պորտուգալացի նշանավոր բանաստեղծ Ֆեռնանդո Պեսսոայի «Քնարերգությունը»՝ Սյուզի Խաչիկյանի կատարած տողացիներով։ Այս հեղինակը ներկայացվում է հայերեն առաջին անգամ։ Տպագրելու այլ գրքեր էլ կան։ Բայց հիմա մեզ համար խնդիրն այս մեծ դեպրեսիայից գուրս գալն է։ Հոգեւոր ուժերը «զորակոչել» եւ ի մի բերել՝ առանց ժամանակ կորցնելու։ Թշնամին հիմա թիրախում է պահելու մեր մշակույթի գանձերը։ Սա մասշտաբային սադրանք է, իսկ դրա դեմ մենք մեծ ուժեր ունենք։
Գոհար ՍԱՐԴԱՐՅԱՆ 23-01-2021
փակել >>
|
